Zzp’ers worden almaar armer

In economisch topjaar 2017 steeg het aantal zzp’ers met een laag inkomen. Een trendbreuk, want het ging juist elk jaar ietsjes beter sinds het eind van de economische crisis. Dit blijkt uit cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek vandaag presenteert. Waarom dit juist moest gebeuren in het jaar waarin de economie met 3 procent groeide, kan hoofdeconoom van het CBS Peter Hein van Mulligen niet zeggen.

Die lage-inkomensgrens lag in 2017 voor een alleenstaande zonder kinderen op 1040 euro per maand, netto. Voor een echtpaar met twee kinderen was die 1960 euro. Bij werknemers zijn alle premies voor arbeidsongeschiktheidsverzekering en pensioen daar al vanaf gehaald, maar zzp’ers moeten die zelf opzijzetten. Hun nettobedrag per maand zit nog onder deze bedragen, mits ze dit geld daadwerkelijk opzijzetten.

Teleurstellende groei koopkracht

In totaal verdiende zo’n 2,5 procent van alle werkenden minder dan dit lage inkomen. Dat is niet meer of minder dan in 2016. Maar dat geldt niet voor de zzp’ers: hun aandeel steeg juist van 8,1 procent naar 8,9 procent tussen 2016 en 2017.

Dat heeft te maken met een teleurstellende groei in koopkracht dat jaar, zegt Van Mulligen. “Met een stijging van slechts een half procent was die op onverklaarde wijze veel lager is dan de jaren ervoor.” Als de gemiddelde stijging zo laag is, zijn er altijd groepen die wat die groei betreft onder de nul zitten: zij gaan erop achteruit. Niet duidelijk is dus waarom dat juist de zzp’ers lijken te zijn.

Verklaring of niet, vakbond CNV noemt de cijfers schokkend. Volgens voorzitter Arend van Wijngaarden is een zelfstandig bestaan vaak helemaal geen eigen keuze. Uit eerder onderzoek van Maurice de Hond zou blijken dat de meerderheid van de zzp’ers liever een vaste baan had. “We roepen werkgevers op om werknemers die zekerheid dan ook te bieden. Nu het economisch zo goed gaat, wordt het tijd dat iedereen meeprofiteert”, stelt hij in een reactie.

Armoederisico

Ook het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) kenmerkte de zelfstandigen eind vorig jaar als groep met het grootste armoederisico. Toch klagen ze niet vaker over te weinig geld dan werknemers in vaste dienst, schrijft het SCP in zijn rapport ‘Als werk weinig opbrengt’. Mogelijk omdat ze nog geld hadden uit een vorig werkleven. Of omdat ze hun uitgaven wat flexibeler kunnen regelen dan de gemiddelde werknemer.

Evengoed kondigde de Autoriteit Consument & Markt (ACM) onlangs aan de kwetsbare zzp’er te willen helpen. Denk daarbij aan pakjesbezorgers en schoonmakers die zichzelf goedkoper in de markt moeten zetten dan goed voor ze is. Zij hopen maar dat ze niet ziek worden omdat ze niet sparen voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering, en beroven zichzelf van hun pensioen. Alles om zichzelf goedkoper te aan te bieden dan de concurrentie.

Collectieve prijsafspraken kunnen een uitkomst zijn voor die groepen, maar vanwege kartelvorming zijn die in het algemeen verboden. Waakhond ACM kijkt of binnen de grenzen van de wet tóch een uitzondering kan worden gemaakt. Een andere manier is om de rechter te laten beslissen dat kwetsbare zzp’ers eigenlijk helemaal geen zelfstandigen zijn, maar schijnzelfstandigen. Dat gebeurde begin dit jaar bij de maaltijdbezorgers van Deliveroo, die in feite in verkapt loonverband werken. Tot op heden is er overigens nog niets veranderd bij dat bedrijf.

Zonder hulp van de rechter of ACM kunnen zelfstandigen die onverantwoord weinig rekenen voor hun diensten ook mensen in vaste dienst in gevaar brengen. Voor opdrachtgevers is het dan aantrekkelijker met die zzp’ers te werken dan met werknemers, waarop die laatste groep de deur wordt gewezen. Dat heet sociale dumping.

Uit de CBS-cijfers komen nog meer risicofactoren voor armoede naar voren, naast zelfstandigheid. Denk daarbij aan het hebben van een niet-westerse migratieachtergrond. Ook alleenstaanden of mensen met een eenoudergezin komen er bekaaider vanaf dan tweeverdieners. Daarbij is natuurlijk wel gecorrigeerd in wat voor hen geldt als een laag inkomen.

Lees ook:

ACM staat open voor een onderzoek naar minimumtarieven voor kwetsbare zzp’ers

Toezichthouder Autoriteit Consument en Markt (ACM) is bereid onderzoek te doen naar minimumtarieven voor zzp’ers aan de onderkant van de arbeidsmarkt.